Theo Somsen
Soms stelt iemand uit Verweggistan je een vraag over iets dicht in jouw buurt en wat blijkt? Je weet het niet precies. Probeer dan maar eens een fatsoenlijk antwoord te geven.
Onlangs nam een 8-jarig meisje uit Amerika op school deel aan een project over de geschiedenis van windwijzers (weerhanen). In dat project kwam onder andere naar voren dat sinds de twaalfde eeuw katholieke kerken op hun torens een haan hebben staan. Een paus gaf daartoe de opdracht opdat de gelovigen zich blijvend de verloochening van Jezus door zijn volgeling Petrus zouden herinneren. Volgens de Bijbelse verhalen verloochende Petrus immers Jezus driemaal, vlak voor diens terechtstelling. En na die derde verloochening kraaide er een haan, waarna Petrus zich herinnerde dat Jezus ooit had gezegd: ‘Voordat er een haan gekraaid heeft, zul je mij driemaal verloochenen’ (Matteüs 26:75).
Een Amerikaans familielid van mij sprak hierover met dat meisje en zei dat volgens hem protestantse kerken altijd een haan op de torenspits hebben staan en rooms-katholieke kerken alleen een kruis. Zij kwamen er niet uit en ‘dus’ ontving ik een e-mail van mijn achterneef met de vraag hoe ik, vanuit het oude Europa, daarover dacht.
Eerlijk gezegd: daar had ik nog nooit over nagedacht. Maar omdat de vraag mij
wel intrigeerde en het daaropvolgende weekeinde het erg mooi weer was, besloot ik die zondag met mijn fiets een rondje door de omgeving van Vaassen te maken. En natuurlijk nam ik mijn camera mee.
Verrassend, want wat bleek? Alle torenspitsen van de kerken in onze woonomgeving zijn voorzien van zowel een kruis als een haan. Zowel de rooms-katholieke als de protestantse kerken! Omdat het mij echter niet zo vanzelfsprekend leek dat protestanten slaafs een beslissing van een paus uit een ver verleden overgenomen zouden hebben, dook ik vervolgens in een aantal oude boeken. Met een verrassend resultaat, want wat bleek?
In lang vervlogen tijden plaatsten onze Germaanse voorouders levende hanen in hun meibomen en ook hoog in andere bomen. Zij deden dat omdat voor hen de haan hét symbool was van waakzaamheid en oplettendheid – waakzaamheid voor dreigend gevaar en oplettendheid voor het aanbreken van de dageraad, de nieuwe dag. In hun meibomen plaatsten zij die hanen daarom als symbool voor de naderende lente. Ook in het Scandinavische Edda-epos wordt vermeld dat in de wonderboom Mimameidhr een haan wordt geplaatst.
Ik denk dat dit aloude gebruik onuitroeibaar was onder de net gekerstende Germanen en dat die twaalfde-eeuwse paus besloot er maar een christelijke ‘draai’ aan te geven. En daarmee kunnen de huidige erfgenamen van die Germanen in Nederland (of ze nu protestant of rooms-katholiek zijn) prima leven.
Trouwens: in Nederland kennen wij de haan nog steeds in bijvoorbeeld de uitdrukking ‘de rode haan laten kraaien’, wat zoveel wil zeggen als: er is brand gesticht, in brandweerkringen zeer bekend. Er zijn zelfs personeelsverenigingen van brandweermannen met de naam ‘De rode haan’.
En tenslotte: er wordt weleens gezegd dat die haan op de kerktoren staat omdat er anders geen kip meer in de kerk komt, maar dat is een grapje.
